Krytycznie o Podziemiu

Piotr Zychowicz, Skazy na pancerzach. Czarne karty epopei Żołnierzy Wyklętych.

Kolejna książka w dorobku znanego publicysty historycznego. Tym razem autor rozprawia się z mitami narosłymi wokół ''Żołnierzy Wyklętych".

Płonące wioski i masowe egzekucje. Grabieże i gwałty. Zabójstwa niewinnych cywili i jeńców- Ukraińców, Żydów, Białorusinów i Polaków. Nie, to nie jest komunistyczna propaganda. Niektórzy <Żołnierze Wyklęci> naprawdę dopuszczali się takich zbrodni.

Między bohaterstwem, a zwykłym bandytyzmem jest cienka granica. I o tym pisze Piotr Zychowicz, który nie boi się poruszać tematów trudnych, bolesnych. Cała polityka obecnego rządu zasadza się na kulcie Podziemia, a tu historyk, niby ''nasz" popełnia taką książkę. Zresztą, jak sam podkreśla, jest przygotowany na ataki, które stały się dla niego tzw. chlebem powszednim.

Dla jednych ''Łupaszka", ''Bury" czy ''Wołyniak" to wielcy narodowi bohaterowie, ale dla innych- mordercy ich bliskich.

Autor nie pudruje i nie poprawia historii. Dla jasności, publicysta jasno formuje stanowisko w tej sprawie. Zaznacza bohaterstwo ''Żołnierzy Wyklętych'', ale nie przymyka oczu na ich przestępcze i wstydliwe działania. Dziennikarz w każdym akapicie podkreśla wierność prawdzie historycznej.

Z drugiej strony Piotra Zychowicza nie można zaliczyć do zagorzałych przeciwników podziemia antykomunistycznego. Jego wywody znacząco różnią się od elaboratów publikowanych w Gazecie Wyborczej czy Newsweeku. Publicysta potępia natomiast ślepe tworzenie krystalicznego wizerunku ''Żołnierzy Wyklętych".

Moja ocena: 5/5.

Bezwzględność w kobiecym wykonaniu

Myślę, że warto przypomnieć książkę Iwony Kienzler, Krwawa Luna i inni.

Publikacja stanowi antologię życiorysów takich postaci jak: Julia Brystygier (której autorka poświęca najwięcej uwagi, z racji sadystycznych praktyk nazywaną ''Krwawą Luną), Stefan Michnik, Helena Wolińska, Józef Różański, Julian Polan-Haraschin (''Krwawy Julek").

Julia Brystygier to postać wyjątkowo odrażająca i nie wzbudzająca żadnych pozytywnych uczuć, zwalczająca wszystko, co się dało. Za swojego przeciwnika obrała Kościół katolicki, zaprojektowała metody i sposoby walki z jego przedstawicielami. Rozbudowała sieć informatorów.

Uwielbiała osobiście torturować więźniów- w okrucieństwie nie mógł jej dorównać żaden z ubeckich katów. Czy po latach, pod wpływem sióstr zakonnych z Lasek, faktycznie się nawróciła?

Autorka charakteryzuje metody śledcze tej funkcjonariuszki Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, nawiązuje do stosowania przez nią przemocy podczas przesłuchań. Anna Rószkiewicz- Litwinowiczowa wspominała: Julia Brystygierowa słynęła z sadystycznych tortur zadawanych młodym więźniom, była, zdaje się zboczona na punkcie seksu i tu miała pole do popisu.

Niektórzy historycy spierają się o to, czy rzeczywiście owe zwyczaje miały miejsce. Na pewno w tej ocenie nie pomógł film Ryszarda Bugajskiego Zaćma, który znacznie wybiela ''Krwawą Lunę". Może biła tak, żeby nie było śladów, ''techniką", którą posługiwali się jej współpracownicy?

Koledzy z partii tak opisywali Julię Brystygierową: Potwornie niezgrabna, kwadratowa, niska, bardzo grube nogi. Ale została metresą Jakuba Bermana, Hilarego Minca, Bolesława Piaseckiego.

Iwona Kienzler kreśli tło historyczne omawianych wydarzeń, mamy multum faktów, kluczowych postaci, dat. Czyta się dobrze, choć praca nie jest odkrywcza. Z jej treści nie dowiadujemy się niczego nowego.

Moja ocena: 4/5.

Zabójstwo komendanta głównego Policji

Sylwester Latkowski, Zabić Papałę.

Dziennikarz śledczy prowadzi dochodzenie w sprawie zabójstwa gen. Marka Papały.

Odnajduje ludzi związanych z byłym komendantem głównym Policji: polityków, świadków w śledztwie, współpracowników, także bandytów zamieszanych w morderstwo. Ujawnia tropy, jakimi podążali oficerowie grupy śledczej, wskazuje niewyjaśnione wątki, demaskuje prawdziwą tożsamość wielu osób łączonych z morderstwem.

Autor wspomina o dość znamiennym fakcie, mianowicie na miejsce zdarzenia przybył sam... Leszek Miller. Dużo nam to mówi.

Marek Biernacki punktując nieudolność wymiaru sprawiedliwości, rozważał: Trzeba postawić pytanie czy w sprawie Papały doszło do przypadkowego, czy celowego niechlujstwa.

Wydaje się, że zbrodnia ta powinna stanowić punkt honoru dla policjantów i zostać rozwiązana jak najszybciej.Wszak zginął ich kolega. Tak się jednak nie stało, dlaczego?

Dziennikarz wykazuje błędy i zaniechania, jakie popełniono w śledztwie. Pisze również o zapędach celebryckich generała, wspominając o powodzi we Wrocławiu w 1997 roku. Wedle publicysty, Papała chciał się- mówiąc kolokwialnie, pokazać.

Latkowski przytacza również inną historię. Otóż pewnego dnia, komendant główny Policji miał zwrócić się do swojego promotora pracy doktorskiej prof. Brunona Hołysta o nadanie jakiemuś jego znajomemu tytułu doktora. Znany i ceniony kryminolog odmówił.

W książce zamieszczono protokoły przesłuchań.

Generał Marek Papała, dr nauk prawnych, nadinspektor Policji, komendant główny w l. 1997-1998, wykładowca w Wyższej Szkole Oficerskiej. Zginął 25 czerwca 1998 roku około 22 pod swoim domem. Śmierć nastąpiła w wyniku postrzału w głowę.

Ocena: 4/5.

Dywagacje o Armii Krajowej

Wojciech Lada, Bandyci z Armii Krajowej.

O wieloznaczności tej formacji wspominałam przy recenzji innej książki. Tylko przypomnę: wojna rozbudzała nieznane dotąd instynkty, generowała różnego rodzaju patologie, które nie obce były również AK. Prawdą jest, że uczciwi i oddani służbie ludzie znajdowali się po obu stronach barykady.

Mieli bronić Polski, a bronili swoich interesów.

Trzeba dodać, że dowódcy w mig rozprawiali się ze zdrajcami, konfidentami. Niestety, w wyniku takich praktyk ucierpiało wielu niewinnych ludzi. Temat zbrodni dokonywanych przez ''patriotów" jest dobrze udokumentowany w literaturze.

Prawda nie zawsze jest wygodna. Armia Krajowa zapisała wspaniałą kartę w historii Polski. Ale jak w życiu- także w AK były czarne owce. Antysemici. Zdrajcy. Mordercy. Zwyrodnialcy. Złodzieje. Duzi chłopcy, którzy chcieli pobawić się w wojnę. Zabijać i zarobić.

Tytuł pracy jest dość kontrowersyjny, dyskusyjny. Zapewne był celowym zabiegiem autora. Nie ma tu mowy o pomyłce. Wojciech Lada prowokuje do rozważań i polemik. Lecz każde uogólnienie jest szkodliwe ( a takich w tej publikacji nie brakuje). Niewątpliwie propaganda komunistyczna też zrobiła swoje, wystarczy przypomnieć pogardliwe określenie zaplute karły reakcji. Tożsame z propagandowym plakatem Włodzimierza Zakrzewskiego " Olbrzym i zapluty karzeł reakcji".

Ale bandyci nie byli bezkarni. Nawet gdy Państwo nie istniało, działały podziemne sądy. Wykonywano wyroki. Likwidowano konfidentów. Armia Krajowa czyściła swoje szeregi ze zdrajców.

Bandyci z Armii Krajowej to tylko jedna z pozycji obrazująca drugie oblicze  tej organizacji. Ale czy do końca rzetelnie? Zwolennicy krystalicznego jej wizerunku nie będą zachwyceni.

Gdzie jednak kończy się patriotyzm, a zaczyna zwyczajny bandytyzm?

Moja ocena: 4/5.

Saga rodu Winnych

 Ałbena Grabowska,Stulecie Winnych.

Są rodziny i Rodziny. Są stulecia i Stulecia. Są powieści i Powieści.

Powieść ukazuje losy rodziny Winnych na tle kluczowych wydarzeń politycznych XX wieku. Historia rozpoczyna się tuż przed wybuchem I wojny światowej. Jest to czas wyjątkowo trudny dla naszych rodaków, Polska rozszarpana przez zaborców nie istnieje już od ponad pół wieku.

Na świat przychodzą bliźniaczki: Ania i Mania. Niestety ich matce nie będzie dane obserwować jak córki rosną, dojrzewają czy wychodzą za mąż. Kobieta umiera podczas porodu. Kilka miesięcy później wybuchnie wojna, która odciśnie ślad na życiu rodziny, jak i innych Polaków.

Krótka to będzie radość z odzyskanej wolności, niepodległości. Niebawem wybuchnie następny konflikt nazywany II wojną światową. Tym razem na  świecie pojawiają się  bliźniaczki Manii, która nawet nie przypuszcza, że gdzieś tam, ma przyrodnią siostrę.

Wojna znów zbiera ogromne żniwo, raz zabiera, a raz... przywraca najbliższe osoby, które wydawało się, że zostały przez nią pochłonięte.

Nadchodzi nowa rzeczywistość, ale czy lepsza? Komuniści przy pomocy siły, gwałtów, przemocy budują swoje rządy.

Bohaterowie jak zwykli śmiertelnicy mają marzenia, plany, tęsknoty. Tak samo kochają i nienawidzą. Przeżywają zawody miłosne, zdrady i rozczarowania... Doświadczają istotnych wydarzeń: stan wojenny, kryzys gospodarczy, upadek komunizmu, pierwsze wolne wybory...

Od tej książki naprawdę trudno się oderwać, porusza wiele spraw. Ałbena Grabowska ukazuje nam typowe, ludzkie przywary: cynizm, zawiść, podstęp, pycha, kunktatorstwo, mściwość. Ale też pięknie pisze o o wierności, poświęceniu, lojalności, oddaniu, uczciwości i dotrzymywaniu obietnic.

Na podstawie książki powstał serial odcinkowy emitowany w każdą niedzielę w TVP. Od września ma być jego kontynuacja. W rolach głównych wystąpili: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski.

Ocena: 4,5/5.

Za Bieruta Nowa Huta...

Leszek Konarski, Nowa Huta. Wyjście z raju.

Reporterska opowieść lewicowego dziennikarza związanego z tygodnikiem Przegląd.

Nowa Huta-socjalistyczne miasto wiecznej szczęśliwości.

Skądinąd są to (częściowo) interesujące dywagacje. Autor pisze o pierwszych koncepcjach dotyczących nowego miasta: 

Gazety i rozgłośnie radiowe poinformowały, że 24 lutego 1949 roku, w czasie obrad sekretariatu Komitetu Centralnego PZPR zapadła decyzja o budowie we wsi Mogiła pod Krakowem kombinatu metalurgicznego i miasta, o nieustalonej jeszcze nazwie, w którym zamieszkają przyszli pracownicy. To będzie pierwsze w Polsce  prawdziwe socjalistyczne miasto, bez podziału na bogate centrum i dzielnice proletariackie, z komfortowymi domami otoczonymi zielenią (...).

Leszek Konarski nie unika sformułowań żywcem wyjętych z propagandowych gazetek: 

Władze chciały zapewnić mieszkańcom życie w znakomitych warunkach i dobrze płatną pracę w hutnictwie (...). W tym tworzonym od podstaw mieście mieli mieszkać sami szczęśliwi ludzie, nowi obywatele socjalistycznego państwa.

Dziennikarz próbuje dowieść, iż komuniści nie byli zainteresowani Nową Hutą ( czemu przeczą powyższe cytaty), co nie zmienia faktu, że dzielnica została zbudowana w czasach apogeum stalinizmu. I w istocie początkowo miała być ateistyczna, długo starano się, aby nie powstał tam żaden kościół. 

Publicysta utyskuje nad tym, że mieszkańcy odrzucili ofertę rządzących , aby ''lepiej im się żyło", likwidowano restauracje i tzw. czerwone kąciki, gdzie można było posłuchać audycji radiowych czy poczytać prasę. Kto to widział, żeby zrezygnować z możliwości czytania Trybuny Ludu? W dodatku mieli czelność słuchać ''Wolnej Europy". Zgroza.

Niedawno recenzowałam inną publikację poświęconą tej dzielnicy Krakowa (vide:https://ladymakbet33.blogspot.com/2020/04/opowiem-wam-o-nowej-hucied.html) . Książka Leszka Konarskiego mimo mankamentów jest ciekawsza.

Ocena: 3,5/5

Zapomniani generałowie

Szymon Nowak, Niechciani Generałowie: Sosabowski, Maczek, Bór- Komorowski I Inni. Powojenne Losy Polskich Oficerów.

Znakomita synteza ukazująca życiorysy wybitnych i heroicznych ludzi, naznaczonych piętnem wojny i historią.

Bohaterowie i legendarni dowódcy. Po wojnie nie mogli wrócić do Polski. Dawny sojusznik- Wielka Brytania przestała życzliwie traktować wojennych uchodźców w mundurach. Przestali być potrzebni. Abu utrzymać rodziny, kawalerowie orderu Virtuti zostawali barmanami, tapicerami i nocnymi cieciami.

Pamiętano o nich jedynie podczas II wojny światowej, gdy byli potrzebni:  fetowani, zapraszani do najlepszych domów. Sytuacja zmieniła się po zakończeniu konfliktu. Wszyscy się od nich odwrócili, potraktowali ich jakby nigdy nie istnieli. Autor swoją pracą oddaje hołd niesłusznie zapomnianym bohaterom. Biogramy są pogłębione, prezentują rolę dowódców podczas wojny jak i po jej zakończeniu. Widzimy trud odnalezienia się w nowych realiach politycznych.

Szymon Nowak na łamach książki przywołuje takie postaci jak: Jerzy Wołkowski, Józef Unrug, Władysław Bortnowski, Ludomił Rayski, Stanisław Sosabowski Tadeusz ,,Bór" Komorowski, Stanisław Maczek, Leopold Okulicki ,,Niedźwiadek".

Gen. Stanisław Sosabowski- twórca i dowódca legendarnej polskiej brygady spadochronowej, szykowanej do desantu w okupowanej Polsce.Ostrzegał, że desant planowany pod Arnhem będzie zrzucony ''o jeden most za daleko". W powojennym Londynie próbował sił w branży meblarskiej a potem pracował przez lata jako magazynier.

Gen. Tadeusz Komorowski ,,Bór"- komendant Armii Krajowej. Były wódz Naczelnych Sił Zbrojnych na Zachodzie utrzymywał się w Londynie z pracy tapicera.

Niewątpliwym walorem publikacji są: obfity materiał źródłowy, liczne fotografie, wspomnienia, relacje. Ponadto zaletą są również przystępny i zwięzły język.

Niechciani Generałowie może nie są odkrywczymi rozważaniami, lecz pozwalają na uporządkowanie faktów historycznych. Warto zwrócić uwagę na zamieszczoną bibliografię.

Ocena: 4,5/5.