środa, 29 grudnia 2021

Dyplomacja i polityka

Odrodzonej Polsce przyszło się zmagać z rozmaitymi trudnościami: etnicznymi, gospodarczymi. Młodemu państwu należało też zapewnić odpowiedni byt na nowej mapie politycznej. Siłą rzeczy, traktat wersalski narzucił nowy ład powojennej Europie.

W związku z tym autor monumentalnej pracy przybliża nam meandry polskiej polityki zagranicznej z lat 1926-1935. Mamy niepowtarzalną okazję zaznajomienia się z kulisami dyplomacji międzynarodowej, w której praktycznie wszystkie środki były dozwolone. Są tu gierki ambasadorów, ludzi władzy.


Książka jest obszerna, treść w pełni wyczerpuje temat. Ale nie warto się zrażać, ponieważ zagadnienia podzielono na cztery zasadnicze części. Zatem całość jest spójna. Narracja jest dynamiczna, żywa, nie otrzymujemy suchych, jałowych faktów. Treść obfituje w nieznane dotąd dokumenty, także z archiwów niemieckich i rosyjskich. Taka publikacja to swoiste novum, jest bardzo potrzebna. Mamy do czynienia z wartościowym kompendium dotyczącym polskiej polityki zagranicznej. Kompozycja pracy jest uporządkowana, Krzysztof Rak w sposób precyzyjny pokazuje najważniejsze kwestie: układ w Rapallo (1922; od strony naukowej mało zbadany); wymierzony przeciw Polsce, traktaty lokareńskie (1925-1926). Oba porozumienia są słusznie krytykowane.

Umowa w Rapallo nie była zbyt rozległa, liczyła sześć artykułów. Na jej mocy obie strony (III Rzesza i Związek Sowiecki) odstępowały od roszczeń finansowych za poniesione straty wojenne. Ponownie nawiązano stosunki dyplomatyczne.

W dużym uproszczeniu sojusze z Locarno stanowiły zwieńczenie konferencji międzynarodowej z piątego października 1925 roku. Ostatecznie podpisano je w Londynie 1 grudnia 1925 r.; ratyfikowano 14 września 1926 roku. Obowiązywały przez dziesięć lat, Niemcy wypowiedziały je w 1936 roku. Francja, Belgia, Wielka Brytania i Włochy podpisały tzw. pakt reński. Dokument ten zapewniał nienaruszalność granicy niemiecko-belgijskiej oraz niemiecko-francuskiej. Sir Austen Chamberlain konkludował: Odtąd nie ma zwycięzców i zwyciężonych.

Dr nie trzyma się utartych schematów. Wraz z historykiem przenosimy się na salony dyplomatyczne wielu mocarstw, grach i ''apetytach" polityków.

Z lektury dowiemy się, dlaczego próba porozumienia się Józefa Piłsudskiego z sowieckim dyktatorem zakończyła się nieporozumieniem. Co przyniósł pakt o nieagresji z 25 lipca 1934 roku? Poszczególne kwestie badacz omawia również w przypisach, na które warto zwrócić uwagę.

Najbardziej zajmujący wydał mi się rozdział czwarty, w którym doktor Rak odwołuje się do ''myśli" politycznej Adolfa Hitlera, zawartej w Mein Kampf i w tzw. Drugiej Książce. Autor obszernie cytuje wypowiedzi niemieckiego dyktatora (paranoiczny sposób myślenia satrapy i rasistowska wykładnia dziejów). Nie nużąc czytelników, wzmiankuje również o polityce kanclerza III Rzeszy wobec naszego kraju.

sobota, 25 grudnia 2021

Za Gierka ''trochę serka"?

Czy aby na pewno? Czy słusznie mówi się o złotej dekadzie gierkowskiej? Co mają ze sobą wspólnego szynka Krakus, znany napój gazowany, wódka Żytniówka i Fiat 126 p.? Który kraj miał być ''najweselszym barakiem w obozie komunistycznym". O tym wszystkim przeczytamy w najnowszej książce Piotra Gajdzińskiego, autora wielu publikacji. W tym roku minęła dwudziesta rocznica śmierci I sekretarza KC PZPR, który odszedł w zapomnieniu.


Historyk nadmienia o kulisach rządów tejże postaci, pisze o wielu, często zapomnianych aspektach tamtych czasów. Dostajemy więc całościowy obraz polityka i innych osób tworzących ówczesny system. W odróżnieniu od innych autorów Gajdziński jest krytyczny wobec swojego bohatera. I myślę, że dostajemy uczciwy portret Gierka, którego jeszcze niektórzy darzą estymą. Niemniej jednak ''pierwszy" wciąż zajmuje wysoką lokatę w sondażach. Dla przykładu, w 2009 roku 43% respondentów oceniło go dobrze. Uznany został też za najwybitniejszego przywódcę powojennego. Chociaż fakty historyczne świadczą na jego niekorzyść. I gdy jeden z polskich polityków rzec miał, iż gensek był jednak patriotą.

Grudzień 1970 roku stanowił przełom w życiorysie Gierka, kiedy to zastąpił na urzędzie skompromitowanego do reszty Władysława Gomułkę (krwawe stłumienie wystąpień na Wybrzeżu). Jego kandydaturę popierał m.in. Piotr Jaroszewicz.

Struktura pracy jest przemyślana i znakomicie udokumentowana, mamy mnóstwo ciekawostek. Dodam, że Czas Gierka nie jest w żadnym wypadku lukrowaną biografią jakich wiele, autor nie próbuje rozmywać jego odpowiedzialności. Słusznie zwraca się uwagę, iż komuniści nie dążyli do demokratyzacji kraju, pozorny sukces gospodarczy przyniósł spektakularny kryzys. To nadal był czas represji (słynne ''ścieżki zdrowia''), drastycznych podwyżek cen, strajków, protestów. To Radom i Ursus. Wciąż zwalniano z pracy niepokornych; większe kompetencje zyskał Departament IV MSW. Dalej zajmowano się inwigilacją, prześladowaniem duchownych. Znamienne były słowa Gierka na wieść o wyborze Karola Wojtyły na papieża: Towarzysze, mamy problem.

Piotr Gajdziński rozprawia się z mitami dekady gierkowskiej, jest to ważna lektura, szczególnie dla młodych ludzi, pokazująca meandry tamtych czasów.

Schyłek rządów Edwarda Gierka postępował od 1976 roku, ostatecznie pogrążyła go fala strajków w sierpniu 1980 roku i narodziny ''Solidarności". Odszedł w infamii. Tym razem hasło: Pomożecie?, pozostało bez odzewu.

wtorek, 21 grudnia 2021

Misja: ocalić dorobek afrykańskiej cywilizacji

Zagrożenie: dżihadyści zajmujący miasto.

Przemytnicy książek to intrygująca opowieść o próbie uratowania cennych manuskryptów z Timbuktu. Okazało się, że zagrożeniem dla nich nie jest klimat i szkodniki. To coś znacznie gorszego. Najeźdźcy są brutalni, nikogo nie oszczędzają, dziedzictwa narodowego również; nie wyznają żadnych wartości. Siłą i przemocą próbują narzucić własny porządek. Islamscy bojownicy nie znają litości, są bezwzględni, dominują prymitywne instynkty. Wszystko w rękach bibliotekarzy. Czy uda im się zapobiec zniszczeniu kolekcji? Czy zdążą? Nie mają dużo czasu.


Dziennikarz namawia nas na ekscytującą wyprawę po Afryce, poznamy obyczaje ówczesnych wspólnot. Jednocześnie autor nie zanudza nas mało istotnymi detalami. Dygresje przez niego stosowane nie rozmywają zasadniczego wątku. Autorowi udało się stworzyć prawdziwą mieszankę gatunków: reportaż, sensacja, powieść historyczna, esej podróżniczy.

Timbuktu to miejscowość historyczna, założona na przełomie XI i XII wieku. Pierwsze wzmianki o niej pojawiają się w Atlasie katalońskim na mapie świata z 1375 roku. Jej autorem był Abraham Cresques, kartograf z Majorki. Pierwotnie zapisana nazwa brzmiała''Tenbuch", utożsamiana z dobrobytem. Lecz wiarygodniejsze informacje występują później, bo w XVI wieku. Autorem relacji był Al-Hasan Ibn Muhammad al-Wazan al-Fasi az-Zajjali. Przyjąwszy chrześcijaństwo, stał się znany jako Leon Afrykański, nazywany często drugim Kolumbem. Wedle jego przekazu Timbuktu należało do zamożnych miasteczek, jego mieszkańcom niczego nie brakowało. Tamtejsze społeczeństwo było przyjazne i bezpretensjonalne w sposobie bycia. Byli także ludźmi wykształconymi o szerokich horyzontach intelektualnych, więc dzieło Leona często tłumaczono, cieszyło się popularnością. Podobnie jak inne rękopisy.

Przypuszcza się, iż postacią naszego bohatera zainspirował się William Szekspir, tworząc Otella.

Generalnie książka jest dobra, ale ma też kilka mankamentów: poślednie tłumaczenie, jakby ''na kolanie". Przekład jest niestaranny i powierzchowny. Charlie English wyraźnie stracił rezon, dotąd umiejętnie budował napięcie, pod koniec emocje nieco okrzepły.

Tekst został wyróżniony przez redakcję portalu nakanapie.pl.

piątek, 17 grudnia 2021

'Ludzie ludziom zgotowali ten los'

Cytat z Medalionów Zofii Nałkowskiej nawiązuje do dramatycznych wydarzeń II wojny światowej, a o których w sposób wyczerpujący opowiada profesor Bogdan Musiał.

Badacz rozprawia się z mitami narosłymi wokół tematyki polsko-żydowskiej, zawartej w miernych publikacjach, także tych zagranicznych; historyk objaśnia, którzy autorzy mają nikłą wiedzę na temat opisywanych przez siebie wydarzeń. Zwraca uwagę na popularny, ponoć bestseller, w którym informacje tam zawarte, delikatnie mówiąc, mijają się z prawdą. W żadnym wypadku nie znajdują potwierdzenia w źródłach. Kwerenda, o ile została przeprowadzona, jest chaotyczna i pobieżna. Nie przeprowadzono należytej krytyki źródeł. Takie książki przeważnie bazują na absurdalnych interpretacjach, obraz Zagłady jest w nich znacznie wykoślawiony. Zaś sami pisarze zdają się nie rozumieć, kiedy i w jakim celu powstały obozy koncentracyjne. Bogdan Musiał wskazuje na istotne mankamenty ''publicystyki". Powyższe braki występują również w pracach naukowych.


Rozważania naukowca stanowią antidotum na kłamstwa w stylu polskie obozy śmierci. Są swoistym kompendium przypominającym kluczowe, podstawowe fakty, jednak nie dla wszystkich oczywiste. Serwowana nam mizeria jest niestrawna, profesor nadmienia o Janie T. Grossie, Barbarze Engelking czy Janie Grabowskim, poddając wiwisekcji ich interpretację poszczególnych wydarzeń. Nie szczędzi nam gorzkich refleksji; naświetlając problemy polskiego i europejskiego piśmiennictwa, skażonego poprawnością polityczną.

Bogdan Musiał pisze o niemieckiej polityce wobec podbitej Polski: odwołuje się do Traktatu o granicach i przyjaźni Z ZSRR (28 września 1939 r.), nazywany jest czasami II paktem Ribbentrop- Mołotow (ci sami sygnatariusze). Odnotowuje też o planach unicestwienia Polaków i Żydów, powstanie obozów śmierci, etc.

Historyk płynnie przechodzi do problemu konfidentów, różnej maści kreatur, znajdujących się w każdej społeczności. A i zgodzić się trzeba z autorem, że cecha ta nie była obca Polakom i Żydom, przy całym szacunku dla bohaterskich i humanitarnych zachowań. Nie sugeruje, że taki proceder nie miał miejsca, bo miał. Badacz patrzy na kwestię z kilku perspektyw, wskazuje na główne motywy donosicieli: korzyści majątkowe, nadzieja na uratowanie życia, nienawiść, zawiść, zemsta, lęk przed karą. Z czego skwapliwie korzystali Niemcy. Stosowano nie tylko przymus, ale też premiowano najaktywniejszych szpicli. Z wyjątku nie można czynić reguły. Większość naszych rodaków potępiała takie postępowanie.

Sposób prowadzenia narracji jest świetny, umiarkowany, bez napastliwości; historyk jest ostrożny w ocenach postaw moralnych ludności polskiej i żydowskiej. Wytyka apologetom polskich zbrodni przeinaczenia, manipulacje, kłamstwa i poważne błędy metodologiczne.

Na koniec przywołam żart PRL-u: Gdyby propaganda Goebbelsa była taka skuteczna jak komunistyczna, to Niemcy do dzisiaj nie mieliby pojęcia, że przegrali wojnę.

wtorek, 14 grudnia 2021

Rozmowy o polityce i nie tylko

Dorota Kowalska, Czas dobrej zmiany.

Pojęcie zawarte w tytule książki zrobiło zawrotną karierę; stosowane jest na określenie zmian politycznych po 2015 roku. Cykl rozmów otwiera wywiad z Grzegorzem Schetyną, który na przyczyny wyborczej klęski nie potrafi, bądź nie chce odpowiedzieć. Interlokutorzy autorki mają zróżnicowane poglądy: z jednej strony mamy Leszka Millera, z drugiej Joachima Brudzińskiego. Mówią jednak to, co chcą powiedzieć. I może m.in. z tego względu rozmowy te wydają się względnie ciekawe. Głos zabierają nie tylko politycy, ale też np. psycholog prof. Janusz Czapiński. Wspomniany naukowiec przywołał wyniki interesujących wyników badań dotyczących elektoratu Prawa i Sprawiedliwości; obalają narosłe stereotypy. Upadł mit o zaściankowości i słabym wykształceniu wyborców.


Rozmówcy Doroty Kowalskiej niekiedy generalizują: wciąż jeszcze postrzegają mieszkańców wsi za ludzi niewyrobionych kulturalnie i nieokrzesanych. A przecież są to też osoby ambitne, pracowite i wykształcone. Tego rodzaju uprzedzenia przeważnie wynikają z nieznajomości społeczności wiejskiej.

Dziennikarka polemizuje również z Adamem Bielanem, Barbarą Nowacką, Zofią Romaszewską, Barbarą Piwnik. Pani sędzia wypowiada się sensownie, nie wdając się w spory polityczne. W znacznej większości wypowiedzi są spokojne, wyważone. Zwróciłam uwagę na surową recenzentkę obecnej władzy, prof. Jadwigę Staniszkis.

Publikacja ukazała się w 2018 roku, więc siłą rzeczy nie obejmuje innych, aktualniejszych wydarzeń.

Dorota Kowalska pyta o transformację ustrojową, reformy Leszka Balcerowicza, etc. O czym jeszcze dyskutowano? O rządach PiS, Unii Europejskiej, w tym poruszono sprawę Trybunału Konstytucyjnego i strajku kobiet. Zasygnalizowano o sytuacji płci pięknej w polityce, czy i jak odnajdujemy się w męskim świecie. Jaka jest tego cena? Nie wszyscy politycy odpowiadają zgodnie z jej oczekiwaniami, ale treść pokazuje, że na daną materię można spojrzeć z kilku perspektyw.

Całość wydaje się spójna i przemyślana, lecz czuję niedosyt. Czegoś mi zabrakło.

piątek, 10 grudnia 2021

Historia pewnej przyjaźni

Czyli refleksje po reportażu Anity Gargas w TVP.

Dziennikarka śledcza w swoich programach porusza wiele tematów ważnych społecznie; przeważnie jednak dotyczą spraw polityczno-gospodarczych. Tym razem autorka wielu dokumentów na tapet wzięła relację znanego dziennikarza z komunistycznym generałem. Chodzi o Adama Michnika i gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Znajomość obu panów zaprocentowała w odpowiednim czasie. 

Publicystka w skrócie i dużym uproszczeniu (ze względu na ograniczenia czasowe)zahacza o życiorys autora stanu wojennego, wspomina o ofiarach Grudnia'70, junty wojskowej. Odwołano się do spotkań w Magdalence gwarantujących satrapom nienaruszalny status quo. Następnie dziennikarka przechodzi do nieopublikowanego fragmentu nagrania z domu gen. Jaruzelskiego (noc z 12 na 13 grudnia 2000 r.), niejako stanowiącego kontynuację filmu dokumentalnego Noc z generałem Teresy Torańskiej (znam oczywiście tę produkcję, w której bohater trzyma się jednej, ustalonej wersji).

Z dokumentu dowiemy się o zażyłych stosunkach łączących mężczyzn; redaktor naczelny GW dość wylewnie wita się ze swoim gospodarzem, rzucając mu się na szyję. Jest miło, pompatycznie, naleweczka leje się strumieniami, Michnik  już znacznie podchmielony. Nie znając ich obu, można pomyśleć, że mamy do czynienia z sympatyczną pogawędką dobrych znajomych o wyższości sernika nad szarlotką. W rzeczywistości jest inaczej, skala fraternizowania się gościa i gospodarza posiadłości bulwersuje. Jowialny, starszy pan w uścisku z Adamem Michnikiem, nieszczędzący mu słów uznania. Towarzyska rozmowa dwóch osób o wydawać się mogło, skrajnie odmiennych wartościach. Tylko po której stronie stał apologeta generałów?

Bez ciebie, nic by nie było, Wojtku. Tylko ty i Wałęsa- to byli dwaj ludzie, którzy mogli zmienić bieg historii.

Cała rozmowa ocieka wazeliniarstwem, przeciwnik lustracji i dekomunizacji, generała nazywa polskim patriotą, ujma dla wszystkich ofiar. Wojciech Jaruzelski nie pozostaje mu dłużny, interlokutora nazywa politykiem. Mówi jeszcze coś bardzo ważnego: Nawet za czasów największej komuny, takie rzeczy nie mogły mieć miejsca. Ciekawe, że gen. użył słowa ''komuna", a nie socjalizm. A poza tym sztywność myśli i poglądów.

Adam Michnik relatywizuje odpowiedzialność zbrodniarzy komunistycznych, swoje przekonania zawarł w licznych tekstach, postulując nierozliczanie Kiszczaka i Jaruzelskiego. Zasadniczo komentarz Anity Gargas był zbędny, już samo zachowanie naczelnego  Wyborczej wiele nam powiedziało. Mamy wypowiedzi biografa gen. Jaruzelskiego, doktora Lecha Kowalskiego, Bronisława Wildsteina.

czwartek, 9 grudnia 2021

Kulisy papieskich pielgrzymek

Magdalena Wolińska- Riedi, Z Watykanu w świat.

Zdradzi nam korespondentka TVP w swojej najnowszej książce, również tych obfitujących w dramatyczne wydarzenia. Magdalena Wolińska-Riedi jest jedną z sześciuset osób na świecie posiadających paszport watykański. I jedną z trzydziestu kobiet posiadającą obywatelstwo tego mikroskopijnego państwa, o ustroju teokratycznym. Autorka wyspecjalizowała się w tej tematyce, bowiem jako małżonka gwardzisty szwajcarskiego, przez szesnaście lat mieszkała za Spiżową Bramą. Ponadto, przez ponad dekadę była świeckim tłumaczem sądów najwyższych Watykanu. Zna blaski i cienie tamtejszej codzienności; poznała trzech ostatnich papieży.

Dziennikarka wzmiankuje o skomplikowanej sytuacji imigrantów w Lampedusie czy trzęsieniu ziemi w 2016 roku; Magdalena Wolińska-Riedi tam była. Tego rodzaju doświadczenia zawsze pozostawiają ślad. Pisze również o organizacji wypraw głowy Kościoła i osobach czuwających nad jego bezpieczeństwem. Taka podróż jest zawsze starannie zaplanowana, uwzględnia również niespodziewane okoliczności.

Doktor nadmienia też o tym, w jaki sposób przetrwać w przypadku klęski żywiołowej; wspomina o wizycie Franciszka w historycznym miasteczku Amatrice, podczas której doszło do trzęsienia ziemi (24 sierpnia 2016 roku). Wówczas śmierć poniosło 237 osób.

Magdalena Wolińska- Riedi ze swadą opowiada nam o tym, dlaczego na pokładzie samolotu nie może zabraknąć makaronu i pasty. Jeśli kogoś ciekawi, ile kosztuje lot z następcą świętego Piotra, albo kto pilnuje papieskiego paszportu, winien sięgnąć po tę właśnie pozycję. Albo kto popełnił faux-pas?
Wszystkie te relacje są niezwykle fascynujące, wciągają od samego początku. Są też pozbawione patosu. Z oczywistych względów publicystka najwięcej uwagi poświęca Polakowi, Karolowi Wojtyle; serwuje nam mnóstwo ciekawostek. Mamy też sporo fotografii, także tych prywatnych.

Myślę, że Magdalena Wolińska-Riedi wykazała się oryginalnością, przybliżając nam kulisy życia za Spiżową Bramą. Dzięki niej możemy zajrzeć do świata niedostępnego dla zwykłych ludzi i zaznajomić się z watykańską etykietą.